Niniejszy wpis jest kontynuacją serii wpisów na temat sporządzania umów cywilnoprawnych i przedstawia w skrócie kwestię redagowania preambuły umowy cywilnoprawnej oraz paragrafu dotyczącego przedmiotu umowy.
1. Preambuła (ang. "Preamble" lub "Recitals")
Preambuła praktycznie nigdy nie jest koniecznym elementem umowy cywilnoprawnej. Niewątpliwie może być jednak przydatna w przypadku, gdy Strony chcą opisać swoje motywacje dotyczące zawieranej umowy, w szczególności poprzez przedstawienie okoliczności dotychczasowej współpracy bądź stanu wzajemnych zobowiązań na dzień zawarcia umowy, a w konsekwencji celu umowy (por. np. wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z 11 lutego 2016 roku, sygn. akt III Ca 73/16). Służy wtedy także wykładni zgodnych oświadczeń woli Stron poprzez nakreślenie kontekstu ich złożenia.
Jakkolwiek nie istnieje żadna regulacja normatywna dotycząca preambuły i jej prawnie wiążącej mocy warto zauważyć, że sądy rozstrzygają niekiedy spory pomiędzy Stronami umów wskazując na postanowienia preambuły umowy (por. np. wyrok s. apel. z 13 grudnia 2010 r. V ACa 389/10, wyrok WSA z 11 grudnia 2008 r. V SA/Wa 2037/08). Przy tym zauważmy jednak, że okoliczności faktyczne przytoczone w preambule nie stają się przez to przytoczenie „same przez się” udowodnione w toku ewentualnego procesu - por. np. Wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie z 20 września 2013 roku, sygn. akt VIII Ga 255/13: „Sąd Rejonowy nie ustalił zaistnienia jakiegokolwiek z faktów następnie wskazanych w preambule do aneksu, które miały uzasadniać odstępstwo od zakazu zmiany umowy (art. 114 PZP w brzmieniu znajdującym zastosowanie w niniejszej sprawie). Za ustalenie takich faktów nie może być bowiem poczytane wyłącznie odwołanie się do treści aneksu. Dokument ten w tej części bowiem miał jedynie charakter narratywny i opisywał okoliczności mające uzasadniać jego podpisanie.”
Nie funkcjonuje ustandaryzowany i powszechnie przyjęty sposób redagowania preambuły. To co jest istotne to wskazanie wyraźnie poniżej komparycji, że mamy do czynienia z preambułą – w przeciwnym wypadku możliwe będzie prowadzenie „pełnej” wykładni woli Stron w oparciu o jej zapisy, a w konsekwencji chociażby zaciągnięcie zobowiązań, których Strony zaciągnąć nie miały wprost zamiaru. Preferuje się punktową konstrukcję preambuły (w przeciwieństwie do preambuł np. aktów normatywnych), a zatem wyliczenie kolejnych okoliczności w sposób redakcyjnie rozdzielny.
Przykład: "PREAMBUŁA
Zważywszy, że:
1. Zamawiający (jako Generalny Wykonawca) podpisał w dniu x roku z Ty (dalej: „Inwestor”), umowę na wykonanie zadania inwestycyjnego pod nazwą: „z";
2. Wykonawca posiada kwalifikacje, uprawnienia, doświadczenie oraz wiedzę niezbędne do wykonania zleconych mu robót, jak również wystarczające zaplecze sprzętu, maszyn i materiałów oraz potencjał finansowy niezbędny do należytej realizacji Umowy i jej zakończenia;
Strony zgodnie postanawiają zawrzeć Umowę o następującej treści:"
Wskazać należy w odniesieniu do powyższego przykładu, że tworzenie preambuł
w jednorazowych umowach, bądź takich które nie są zawierane w związku z jakimiś przeszłymi okolicznościami nie wydaje się być konieczne, a wręcz może przynosić niezamierzone efekty. W przypadku wykładni umowy postanowienie z pkt. 2. powyższego przykładu mogłoby nie zostać uznane za wiążące, a w konsekwencji będzie musiało być powtórzone we właściwej treści umowy (podobnie postanowienia typu: „Strony niniejszej Umowy, respektując dotychczas prowadzone negocjacje, praktyki ustalone pomiędzy Stronami, zwyczaj oraz późniejsze postępowanie Stron”). Dużo bardziej zasadne wydaje się to w umowach, które zawierane są w związku z jakimiś przeszłymi okolicznościami. Doskonałym przykładem są umowy dotyczące rozliczenia istniejących już i wymagalnych roszczeń (porozumienia o rozłożeniu długu na raty, umowy przelewu wierzytelności, ugody pozasądowe etc.). Poniżej przykładowa preambuły sporządzona na potrzeby ugody pozasądowej:
Przykład: "PREAMBUŁA
Zważywszy, że:
1. W dniu [...] Strony zawarły Umowę nr [...], której przedmiotem było [...]
2. zgodnie z [...], [...] wyświadczyła na rzecz [...] usługę [...].
3. W związku ze zdarzeniami z punktu 2. powyżej [...] wystawiła fakturę VAT nr [...] z dnia [...] na kwotę [...] z terminem zapłaty przypadającym na [...]
4. Do zapłaty po stronie [...] na rzecz [...] pozostała cała kwota objęta fakturą VAT, o której mowa w pkt. 2. powyżej.
5. [...] wystąpiła do Sądu Rejonowego [...] przeciwko [...] z pozwem o zapłatę kwoty [...] z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w transakcjach handlowych od kwoty [...] wraz z żądaniem zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych.
6. Sąd Rejonowy [...] w sprawie o sygn. akt [...] w dniu [...] wydał nakaz zapłaty zgodny z roszczeniem pozwu wniesionego przez [...] (dalej jako: „Nakaz”).
7. Z dniem [...], [...] wniosła sprzeciw od Nakazu zaskarżając Nakaz w części, w którym to sprzeciwie wniosła o oddalenie powództwa w całości.
8. Po wniesieniu sprzeciwu z punktu 7 powyżej powództwo jest rozpoznawane przez Sąd Rejonowy [...] pod sygn. akt [...].
9. Strony niezależnie od sporu dotyczącego Umowy, kierując się profesjonalizmem oraz dążeniem do polubownego rozwiązywania sporów, zamierzając kontynuować współpracę, doszły do porozumienia co do zakończenia sporu wynikłego z Umowy.
Strony zgodnie postanawiają zawrzeć Umowę o następującej treści:"
Jak zapewne widać zredagowanie preambuły w takiej sytuacji jest dużo bardziej zasadne, a ustalenie wszystkich wymienionych okoliczności i w konsekwencji celu zawarcia umowy prostsze, gdyż możliwe w drodze prowadzenia dowodu z konkretnych dokumentów.
2. Przedmiot umowy (ang. "Subject of the Agreement")
Przedmiot umowy jest co do zasady pierwszym i podstawowym zapisem we właściwej treści umowy zasługującym w pełni na odrębny jej paragraf. Intencją tego zapisu jest wyraźne i klarowne zdefiniowanie zakresu, który opisują postanowienia umowy. Jeśli opiszemy przedmiot umowy jako sprzedaż samochodu osobowego (jak w przykładzie poniżej) dużo trudniej będzie argumentować którejkolwiek ze Stron, że w istocie mieliśmy do czynienia z umową darowizny, użyczenia etc. Dlatego też najważniejsze przy redagowaniu postanowień dot. przedmiotu umowy jest z góry rozpoznanie istoty umowy i zakwalifikowanie jej jako umowy nazwanej, mieszanej bądź nienazwanej ale najbliższej któremuś z typów umowy nazwanej. Pozwoli to na zredagowanie jasnego i przejrzystemu Przedmiotu umowy po prostu poprzez odwołanie do definicji tejże umowy nazwanej w ustawie.
Przykład: "§ 1 Przedmiot umowy
Na mocy niniejszej Umowy Sprzedawca zobowiązuje się przenieść na Kupującego własność samochodu osobowego i wydać kupującemu samochód osobowy, zaś Kupujący zobowiązuje się samochód osobowy odebrać i zapłacić Sprzedawcy cenę."
Ww. przykład został opracowany wyłącznie na podstawie definicji umowy sprzedaży z art. 535. k.c. Zwróćmy uwagę, że jeśli urozmaicimy ten przykład o niezbędne essentialia negotii (elementy konieczne) umowy sprzedaży możemy sporządzić całkowicie skuteczną umowę już na etapie projektowania jej pierwszego paragrafu.
Przykład: "§ 1 Przedmiot umowy
Na mocy niniejszej Umowy Sprzedawca zobowiązuje się przenieść na Kupującego własność samochodu osobowego marki […], model […], numer VIN […], rok produkcji: […], kolor: […], przebieg: […], pojemność silnika: […] (dalej jako: „Samochód”) i wydać kupującemu Samochód, zaś Kupujący zobowiązuje się Samochód odebrać i zapłacić Sprzedawcy cenę w wysokości […] zł."
W powyższym przykładzie, dzięki zasadom ogólnym, możemy z miejsca zakończyć sporządzanie umowy, ponieważ na podstawie jednego jej paragrafu jest ona już w pełni prawnie skuteczna i wiążąca. Naturalnie, zaleca się niepoprzestawanie na tym i nieodwoływanie się wyłącznie do zasad ogólnych, lecz dokładne sprecyzowanie np. – w naszym wypadku – przynależności rzeczy sprzedawanej, miejsca jej odbioru, kosztów wydania, współdziałania w zakresie obowiązków rejestracyjnych, sposobu zapłaty ceny itd.
Niekiedy umowa może mieć charakter mieszany. Wtedy konieczne może stać się rozwinięcie jej preambuły w formie np. dwóch punktów odwołujących się do dwóch umów.
Przykład: "§ 1 Przedmiot umowy
1. Na mocy niniejszej Umowy Przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania dzieła opisanego w par. 2. poniżej, a Zamawiający zobowiązuje się do zapłaty wynagrodzenia.
2. Jednocześnie na mocy niniejszej Umowy Przyjmujący zamówienie przeniesie na Zamawiającego za wynagrodzeniem autorskie prawa majątkowe do wykonanego Dzieła na zasadach określonych w par. 3. poniżej."
Co jednak w sytuacji, gdy nasza umowa nie jest prosta w zakwalifikowaniu jako umowa nazwana, a w konsekwencji nie jest łatwo określić jej przedmiot w odwołaniu do definicji ustawowych? Wtedy musimy albo wskazać najbliższą jej umowę nazwaną lub wręcz zestaw tych umów i odwołać się do dalszej treści umowy celem opisania szczegółowo rządzących umową mechanizmów prawnych i ich odstępstw od normatywnie sprecyzowanych typów. Może zdarzyć się także, że do czynienia mamy z całkowicie nienazwaną umową, którą trzeba będzie dopiero wykreować na zasadzie „swobody umów”. Tego typu kwestie często rozpatrywane będą przy sporządzaniu umów korporacyjnych. Poniżej przykład umowy korporacyjnej będącej w istocie wiązaną umową sprzedaży.
Przykład: "§ 1 Przedmiot umowy
Na mocy niniejszej Umowy Strony pragną sprecyzować pomiędzy sobą sposób zwiększania zaangażowania kapitałowego w spółce […] (dalej jako: „Spółka”) w ten sposób, że każdorazowo gdy […] nabędzie akcje Spółki, […] również nabędzie akcje tej Spółki, w sposób opisany w par. 2. poniżej."
Dla podsumowania należy jedynie powtórzyć, iż przedmiot umowy powinien być opisany w sposób klarowany, aby precyzować szczegółowo zakres umowy i nie pozwalać na jej rozszerzającą wykładnię w toku ewentualnego sporu sądowego. Jednocześnie nie może on pełnić funkcji preambuły tj. wskazywać na okoliczności i cel zawarcia umowy. Zwróćmy uwagę też, że na tym etapie bowiem budujemy już konstrukcję prawną, od której Sąd zacznie wykładnię naszej umowy. Dlatego tak ważne jest, by od samego początku była ona spójna i zrozumiała.
Adam Kotucha