Czymś zupełnie normalnym i powszechnym jest to, iż wiele osób fizycznych, ze względów m. in. zawodowych (jak i wielu innych) zmienia swoje miejsce zamieszkania (miejscem zamieszkania, zgodnie z art. 25 Kodeksu cywilnego, jest miejscowość, w której osoba fizyczna przebywa z zamiarem stałego pobytu) lub jego adres (inny lokal w tej samej miejscowości). Zmiana miejsca zamieszkania, a także jego adresu, może czasem wiązać się z istotnym problemami.
Nieodosobnioną jest sytuacja, w której przeciwko osobie, która zmieniała adres zamieszkania, został wniesiony pozew, a powód – nawet bez złych intencji - wskazał znany mu dawny (nieaktualny) adres zamieszkania pozwanego. Dotyczy to m. in., lecz nie wyłącznie, tzw. „wierzycieli masowych”, a więc dostarczycieli powszechnych usług.
Sąd po zapoznaniu się z pozwem i załączonymi do niego dokumentami jeśli uzna je za wiarygodne, wydaje w znakomitej większości przypadków nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym i wysyła go na adres pozwanego wskazany w pozwie.
Siłą rzeczy, jeśli jest to nieaktualny adres zamieszkania pozwanego, to korespondencja nie zostanie doręczona pozwanemu, a nadto nie będzie możliwe doręczenie zastępcze regulowane przez art. 138 Kodeksu postępowania cywilnego (tj. np. doręczenie dorosłemu domownikowi).
W tym stanie rzeczy, zgodnie z art. 139 §1 Kodeksu postępowania cywilnego taka korespondencja zostanie złożona w placówce pocztowej operatora pocztowego w rozumieniu ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. - Prawo pocztowe, a w drzwiach mieszkania adresata (pozwanego) lub w oddawczej skrzynce pocztowej powinno zostać umieszczone zawiadomienie o tym fakcie, ze wskazaniem gdzie i kiedy pismo pozostawiono, oraz z pouczeniem, że należy je odebrać w terminie siedmiu dni od dnia umieszczenia zawiadomienia (czyli tzw. awizo). W przypadku bezskutecznego upływu siedmiodniowego terminu, czynność zawiadomienia powinna zostać powtórzona (ponowne awizo).
Jeśli adresat (pozwany) nie odbierze podwójnie awizowanej korespondencji z Sądu, to przyjmuje się fikcję doręczenia ze skutkiem doręczenia na dzień, w którym upłynął termin do odbioru pisma, złożonego na poczcie lub innej placówce doręczyciela.
Dalszym następstwem w/w zdarzenia jest to, że siłą rzeczy osoba, która nie wie nawet o tym, że został wobec niej wydany nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym nie będzie mogła go zaskarżyć, a więc po upływie dwóch tygodni od dnia doręczenia stanie się on prawomocny – z punktu widzenia Sądu – co oznacza, że Sąd na wniosek powoda nada mu klauzulę wykonalności, która będzie stanowiła podstawę dla wszczęcia egzekucji.
Po uzyskaniu klauzuli wykonalności powód występuje do Komornika z wnioskiem o wszczęcie egzekucji. Komornik zawiadamia dłużnika o wszczęciu egzekucji – jednak najprawdopodobniej również on otrzyma od powoda nieaktualny adres pozwanego, a co za tym idzie pozwany nadal nie będzie wiedział o tym, że wszczęto przeciwko niemu postępowanie sądowe, a następnie egzekucyjne.
W takiej sytuacji, pozwany dowiaduje się o tym, że zostało wszczęte przeciwko niemu postępowanie egzekucyjne (a wcześniej sądowe) dopiero z chwilą, w której dojdzie do zajęcia przez Komornika rachunku bankowego, wynagrodzenia za pracę, rzeczy ruchomych itp.
Powstaje więc pytanie, co w takiej sytuacji należy zrobić. Odpowiedź na to pytanie nie jest wcale oczywista i można spotkać wiele różnych opinii co do właściwego rozwiązania. W każdym razie w takiej sytuacji trzeba działać – zwykłe tłumaczenie Komornikowi, że nic o sprawie nie wiedzieliśmy, a roszczenie powoda jest niezasadne, nie przyniesie żadnego rezultatu. Obowiązkiem Komornika jest wykonanie tytułu wykonawczego i on sam nie może rozstrzygać o tym, czy został on wydany prawidłowo.
W mojej opinii, pierwszą czynnością, którą powinna podjąć osoba, która dowiedziała się o wszczęciu przeciwko niej egzekucji na podstawie nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym, który nigdy nie został jej doręczony, powinno być ustalenie Sądu, który ten nakaz wydał oraz sygnatury akt sprawy. Następnie, po zapoznaniu się z aktami sprawy – i zweryfikowaniu tego czego sprawa dotyczy i na jaki adres Sąd skierował korespondencję zawierającą nakaz zapłaty, wystąpienie do tego Sądu, z wnioskiem o wydanie zaświadczenia stwierdzającego, że nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym został uznany za doręczony na oznaczony adres w trybie określonym w art. 139 §1 Kodeksu postępowania cywilnego.
Podstawę prawną dla wniosku o wydanie takiego zaświadczenia stanowi art. 139 §5 Kodeksu postępowania cywilnego. Z mojej praktyki wynika, że Sądy wydają wnioskowane zaświadczenie relatywnie szybko. Warto jednać we własnym interesie wskazać we wniosku o wydanie zaświadczenia, jeśli jest to oczywiście możliwe, że zostanie ono odebrane osobiście, co pozwoli na zaoszczędzenie czasu związanego z nadaniem przesyłki przez Sąd (zawierającej wnioskowane zaświadczenie), jak również jego doręczeniem.
Zaświadczenie to pozwoli na złożenie u Komornika prowadzącego postępowanie egzekucyjne wniosku o jego zawieszenie. Podstawę prawną dla wniosku o zawieszenie postępowania stanowi art. 8203 §1 Kodeksu postępowania cywilnego w brzmieniu Komornik zawiesza na wniosek dłużnika postępowanie prowadzone na podstawie tytułu wykonawczego w postaci zaopatrzonego w klauzulę wykonalności wyroku zaocznego, nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym, upominawczym albo elektronicznym postępowaniu upominawczym, jeżeli dłużnik przedstawi zaświadczenie określone w art. 139 § 5, z którego wynika, że wyrok zaoczny lub nakaz zapłaty został doręczony na inny adres aniżeli miejsce zamieszkania dłużnika ustalone w postępowaniu egzekucyjnym.
Samo zawieszenie postępowania egzekucyjnego na podstawie w/w przepisu nie stanowi przeszkody dla podjęcia przez Komornika czynności, które mają na celu zapewnienie wykonania tytułu wykonawczego w przyszłości, a w tym dla dokonywania zajęcia majątku, jednak uniemożliwia egzekucję z majątku dłużnika oraz przekazanie wyegzekwowanych kwot na rzecz wierzyciela.
Wraz z zaświadczeniem warto przedstawić Komornikowi dokumenty potwierdzające, że adres, na których doręczono nakaz zapłaty nie jest aktualnym adresem zamieszkania. Takim dowodem może być np. umowa najmu lokalu, w którym obecnie zamieszkujemy, a precyzując zamieszkiwaliśmy w dacie doręczenia nakazu itp., czy też w ostateczności pisemne oświadczenia osób, które mogą potwierdzić, że aktualny adres jest inny niż ten, na który wysłano nakaz zapłaty.
Kolejnym krokiem, który należy podjąć w terminie 7 dni od powzięcia informacji o wszczęciu postępowania egzekucyjnego, jest zaskarżenie orzeczenia, na którego podstawie nadano nakazowi zapłaty klauzulę wykonalności.
Jeśli klauzula została nadana postanowieniem wydanym przez Sędziego, to w tym przypadku właściwym środkiem zaskarżenia jest zażalenie na postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności. Jeśli natomiast klauzula została nadana na mocy orzeczenia referendarza sądowego, to w tym wypadku właściwym środkiem zaskarżenia będzie skarga na orzeczenie referendarza sądowego.
W treści środka zaskarżenia trzeba wykazać, że nadanie klauzuli wykonalności było wadliwe, albowiem nakaz zapłaty nigdy nie został pozwanemu doręczony, a co za tym idzie nie stał się prawomocny (warunkiem nadania klauzuli wykonalności nakazowi zapłaty wydanemu w postępowaniu upominawczym jest jego prawomocność). Prawomocność nakazu zapłaty może powstać bowiem dopiero wtedy, gdy został on skutecznie doręczony pozwanemu i upłynął termin, w którym mógł on wnieść sprzeciw (termin ten wynosi dwa tygodnie od doręczenia). Z tego też względu niedopuszczalnym jest nadanie klauzuli wykonalności nakazowi zapłaty wydanemu w postępowaniu upominawczym, który nie został skutecznie doręczony na adres zamieszkania pozwanego, albowiem nie jest on prawomocny.
Oczywiście kwestionując w opisany powyżej sposób nadanie klauzuli wykonalności należy przedstawić dowody na potwierdzenie tego, że adres, na który został wysłany nakaz zapłaty nie jest i nie był w dacie doręczenia aktualnym adresem zamieszkania. Tak, jak to zasygnalizowano takim dowodem może być np. umowa najmu dla lokalu, w którym pozwany aktualnie zamieszkuje (i zamieszkiwał w czasie, kiedy skierowano do niego korespondencję zawierającą nakaz zapłaty), korespondencja (najlepiej sądowa lub urzędowa), z której wynika, że pozwany odbiera przesyłki adresowane na jego nazwisko pod innym adresem itp. a w przypadku braku takich dowodów oświadczenia pisemne osób, które mogą potwierdzić aktualny adres zamieszkania pozwanego.
Jeśli dokumentacja przedstawiona przez pozwanego na poparcie twierdzenia o tym, że nakaz zapłaty został wysłany na nieaktualny adres zamieszkania będzie dla Sądu wiarygodna, to zmieni on postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności w ten sposób, że oddali wniosek od jej nadanie. Z chwilą uprawomocnienia się tego postanowienia nakaz zapłaty nie będzie mógł stanowić podstawy dla egzekucji.
W dalszej kolejności Sąd powinien wysłać nakaz zapłaty na aktualny adres pozwanego, a ten może wnieść od niego sprzeciw w terminie dwóch tygodni od jego otrzymania. W mojej ocenie warto jednak wnieść ten sprzeciw równocześnie z zażaleniem (skargą na orzeczenie referendarza sądowego) na orzeczenie w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności.
Działanie to pozwoli na szybsze rozpoznanie samego sprzeciwu. Co prawda może pojawić się wątpliwość co do tego, czy możliwe jest wniesienie sprzeciwu od nakazu zapłaty przed jego doręczeniem pozwanemu, jednak warto w tym miejscu przywołać następujące orzeczenie Sądu Najwyższego - Brak jest natomiast przepisu prawa procesowego, który określałby skutki wniesienia środka zaskarżenia przed rozpoczęciem biegu terminu do jego złożenia, w tym także przepisu, który nakazywałby odrzucenie takiego środka. Na podstawie przytoczonej argumentacji wywodzi się w judykaturze dopuszczalność wniesienie środka zaskarżenia przed rozpoczęciem biegu terminu do jego wniesienia, jeśli tylko zaskarżone orzeczenie już wtedy istniało (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2011 roku sygn. akt II CSK 500/10).
Oczywiście podejmowanie powyższych czynności jest zasadne wtedy, gdy samo roszczenie stwierdzone takim nakazem zapłaty jest niezasadne, albo pozwanemu przysługuje np. zarzut przedawnienia.
Łukasz Schiffer