W niniejszym wpisie, będącym pierwszym z planowanej serii dotyczącej instytucji przedawnienia w polskim prawie cywilnym, przedstawię najistotniejsze informacje dotyczące tej instytucji.
Założeniem sygnalizowanej serii wpisów, która będzie dotyczyć przedawnienia, jest przedstawienie w sposób kompleksowy podstawowych informacji na temat instytucji przedawnienia, albowiem z doświadczenia Kancelarii Prawnej Schiffer Sroczyński wynika, że wiele osób, a w tym przedsiębiorców, często poszukuje informacji i odpowiedzi na pytania: (i) czym jest przedawnienie, (ii) jakie są terminy przedawnienia, (iii) jak skutecznie podnieść zarzut przedawnienia, czy też (iv) jak liczyć terminy przedawnienia. I na te właśnie pytania odpowiem w tym oraz kolejnych wpisach.
Tytułem wstępu - uważam, że wiedza o tym, czym jest przedawnienie powinna być powszechna. Wiedza ta jest bowiem istotna zarówno dla uprawnionego z roszczenia majątkowego, jak i zobowiązanego.
Pierwszy z nich znając przepisy dotyczące przedawnienia będzie mógł podjąć działania, które zapobiegną przedawnieniu roszczenia (szczególnie, że w niektórych przypadkach terminy przedawnienia są stosunkowo krótkie – np. roszczenia sprzedawcy, w przypadku sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, przedawniają się z upływem dwóch lat – a polski system prawny zna jeszcze krótsze terminu przedawnienia), a drugi, jeśli doszło do przedawnienia, będzie mógł skutecznie odmówić spełnienia roszczenia majątkowego.
Pierwszą kwestią, którą chcę wyjaśnić czytelnikom bloga Kancelarii Prawnej Schiffer Sroczyński, jest odpowiedź na pytanie, czym właściwie jest przedawnienie. Odpowiedź na to pytanie należy rozpocząć od przywołania istotnych w tej materii postanowień Kodeksu cywilnego.
Zgodnie z art. 117 §1 Kodeksu cywilnego Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu. W przepisie tym ustawodawca rozstrzyga o tym, że przedawnieniu – z zastrzeżeniem zasygnalizowanych wyjątków – podlegają roszczenia majątkowe, a to oznacza, że przedawnieniu nie ulegają roszczenia niemajątkowe.
Roszczenie – w znaczeniu przyjętym w cytowanym przepisie – można by zdefiniować jako uprawnienie danego podmiotu prawa cywilnego do żądania od innego podmiotu prawa cywilnego określonego zachowania np. zapłaty. Roszczenie może mieć źródło zarówno w umowie (np. sprzedaży), jak i ustawie (np. żądanie zapłaty odszkodowania na podstawie art. 415 Kodeksu cywilnego tj. w ramach odpowiedzialności za czyn niedozwolony).
Roszczenie majątkowe, to natomiast roszczenie, które posiada określoną, dającą się oszacować wartość ekonomiczną, a nadto jest ono związane ze sferą interesów ekonomicznych podmiotu uprawnionego.
Powyższa definicja roszczenia majątkowego jest możliwie uproszczona, albowiem warto zasygnalizować, że brak jest jednolitej i w pełni precyzyjnej definicji roszczenia majątkowego. W każdym razie, jako przykład najczęściej spotykanego roszczenia majątkowego należy wskazać roszczenie o zapłatę i to właśnie w odniesieniu do tego roszczenia najczęściej rozważana jest kwestia przedawnienia.
Zacytowany przepis art. 117 §1 Kodeksu cywilnego o ile przesądza o tym, które roszczenia podlegają przedawnieniu, o tyle sam w sobie nie daje odpowiedzi na pytanie czym jest przedawnienie. Dlatego też dla zrozumienia instytucji przedawnienia, koniecznym jest przywołanie brzmienia art. 117 §2 Kodeksu cywilnego - Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.
Bazując na brzmieniu tego przepisu trzeba wskazać, iż przedawnienie (w ujęciu cywilnoprawnym) jest instytucją prawa cywilnego (będącą jedną z postaci dawności – obok m. in. zasiedzenia), zgodnie z którą, po upływie określonego czasu, osoba (podmiot) zobowiązana do spełnienia roszczenia majątkowego może uchylić się od jego zaspokojenia i to bez żadnych konsekwencji.
Ujmując tę kwestię nieco inaczej trzeba wskazać, że przedawnienie w prawie cywilnym polega na tym, że po upływie określonego terminu (przedawnienia) dane zobowiązanie do spełnienia roszczenia majątkowego nadal istnieje, jednak podmiot do niego zobowiązany może się uchylić od jego spełniania.
Definiując instytucję przedawnienia jeszcze nieco inaczej, można stwierdzić, że – przedawnienie to instytucja prawa cywilnego, zgodnie z którą w wyniku upływu określonego terminu, z mocy prawa, uprawniony do roszczenia majątkowego traci możliwość jego przymusowego wyegzekwowania, albowiem zobowiązany powołując się na tą instytucje może uchylić się od jego spełnienia.
Koniecznie trzeba jednak pamiętać, że sam upływ terminu przedawnienia nie skutkuje wygaśnięciem danego zobowiązania, a jedynie tym, że staje się ono tzw. zobowiązaniem naturalnym (niepełnym). Oznacza to tyle, że upływ okresu przedawnienia nie wyklucza zarówno możliwości dobrowolnego wykonania danego zobowiązania (np. dobrowolnej zapłaty ze strony dłużnika), jak również wniesienia powództwa (np. o zapłatę).
Rozwijając powyższe, nawet jeśli roszczenie majątkowe uległo przedawnieniu, a zobowiązany je dobrowolnie spełni, to nie może następczo żądać jego zwrotu. Nadto, uprawniony może wnieść przeciwko zobowiązanemu powództwo, którego przedmiotem jest żądanie wykonania przedawnionego roszczenia majątkowego, albowiem samo przedawnienie nie stanowi samodzielnej podstawy dla oddalenia powództwa.
Wynika to z tego, a co nie powszechnie wiadome, że Sąd rozpoznający daną sprawę, której przedmiotem jest roszczenie majątkowe uwzględni jego przedawnienie – które to uwzględnienie będzie skutkowało co do zasady oddaleniem powództwa wyłącznie na zarzut pozwanego.
Innymi słowy, jeśli pozwany nie podniesienie w toku procesu (np. w odpowiedzi na pozew lub sprzeciwie od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym, czy też na dalszym etapie postępowania rozpoznawczego) zarzutu przedawnienia, to Sąd, (nawet jeśli na podstawie dostępnych mu dowodów samodzielnie ustali, że dane roszczenie uległo przedawnieniu na skutek upływu jego terminu) i tak nie może oddalić powództwa na tej podstawie bez zarzutu podniesionego pozwanego.
Jako ciekawostkę można wskazać to, że do chwili nowelizacji Kodeksu cywilnego dokonanej na mocy ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny z dnia 28 lipca 1990 roku, która weszła w życie w dniu 1 października 1990 roku Sąd był zobowiązany uwzględnić przedawnienie z urzędu. Oznaczało to tyle, że jeśli Sąd samodzielnie ustalił, że roszczenie majątkowe uległo przedawnieniu, to mógł oddalić na tej podstawie powództwo bez aktywności dłużnika.
Obecnie jednak, tak jak wskazałem to powyżej, jeśli doszło do przedawnienia roszczenia majątkowego, to dłużnik musi podjąć aktywność procesową podnosząc zarzut przedawnienia, aby móc skutecznie skorzystać z tej instytucji.
Z tego też względu, dłużnik, który uważa, że skierowane przeciwko niemu roszczenie majątkowe uległo przedawnieniu, chcąc zabezpieczyć swoje interesy powinien już w pierwszym piśmie wnoszonym w danym postępowaniu oświadczyć, że podnosi zarzut przedawnienia i wnosi o oddalenie powództwa na tej podstawie, a następnie przedstawić argumentację świadczącą o tym, że roszczenie majątkowe rzeczywiście uległo przedawnieniu.
W tym miejscu pragnę wyjaśnić, że zarzut przedawnienia może być podniesiony przez dłużnika co do zasady, aż do wydania wyroku przez Sąd II instancji. Muszę jednak zastrzec, że w interesie pozwanego jest to, aby zarzut ten podnieść możliwie jak najwcześniej, albowiem jeśli będzie skuteczny to pozwoli na osiągniecie korzystnego rozstrzygnięcia już w pierwszej instancji, a nadto pozwoli na uniknięcie zbędnej polemiki, czy w danym postępowaniu jego podniesienie w trakcie postępowania przed Sądem II instancji było dopuszczalne – zasygnalizować bowiem trzeba, że w tej materii istnieje kilka sprzecznych względem siebie teorii.
W kolejnych wpisach omówię m. in. takie zagadnienia jak (i) terminy przedawnienia, (ii) zawieszenie i przerwanie biegu terminu przedawnienia oraz (iii) zrzeczenie się zarzutu przedawnienia i nadużycie prawa podmiotowego.
Łukasz Schiffer